نوروفیدبک

نوروفیدبک به روشی اطلاق می‌شود که در آن، اطلاعات عصبی به دستگاه عصبی مرکزی (CNS) افراد بازخورد داده شده و تلاش می‌شود تا آنها بیاموزند چگونه کارکرد مغزی خودشان را اصلاح نمایند. منطق این روش درمانی بر پایه شرطی‌سازی عاملی استوار است. ما در حالت عادی قادر به کنترل و تغییر امواج مغز خود نیستیم؛ زیرا نسبت به این امواج آگاهی نداریم. در روش درمانی نوروفیدبک، سعی می‌شود تا این آگاهی از طریق ارائه بازخوردهای (فیدبک‌های) بسیار سریع (چند هزارم ثانیه پس از وقوع) به فرد ایجاد شود. همچنان که این تمرین ادامه می‌یابد، مغز یاد می‌گیرد که چگونه به تولید بیشتر امواجی بپردازد که منجر به عملکرد بهتر می‌شود. اینکه چه امواجی در مغز افزایش و چه امواجی کاهش یابند، کاملاً بستگی به مشکل هر فرد دارد و درمانگر آن را در طول جلسه نوروفیدبک تنظیم می‌نماید.

از نوروفیدبک می‌توان به منظور بهبود اختلالاتی چون بیش فعالی/کمبود توجه ADHD، صرع، میگرن، اختلالات اضطرابی، سوء مصرف مواد، افسردگی، مدیریت استرس، اختلالات خواب، ناتوانی‌های یادگیری و … استفاده نمود.

نوروفیدبک در واقع نوعی بیوفیدبک است که با استفاده از نمایش امواج مغزی “EEG “Electroencephalography یا “HEG “Hemoencephalography در لحظه (Real Time) فعالیت مغز را تشریح و خود تنظیمی را به فرد آموزش می‌دهد. EEG نوروفیدبک با استفاده از سنسورهایی که روی سر قرار می‌گیرند امواج مغزی را اندازه گرفته و بنا بر هدفی که از پیش تعیین شده است، دامنه امواج مغزی، درجه هم‌نوسانی و یا اختلاف فاز آماج تغییر قرار می‌گیرند؛ در حالی که HEG نوروفیدبک از سنسورهای نور مادون قرمز برای اندازه‌گیری جریان خون مغز و تنظیم آن استفاده می‌کند. این روش تحت عنوان نوروتراپی، نوروبیوفیدبک و همچنین آموزش مغز شناخته می‌شود.

انواع روش‌های نوروفیدبک:

در سال‌های اخیر انواع مختلفی از نوروفیدبک معرفی شده‌اند که می‌توان به ۶ نوع زیر دسته‌بندی نمود:
۱- EEG Neurofeedback: رایج‌ترین نوع نوروفیدبک است و امواج سطحی ثبت و تحلیل و بر اساس دامنه آن‌ها مشخصی فیدبک ارائه می‌شود.
۲- Slow Cortical Potential Neurofeedback: بر روی فرکانس‌های خیلی پائین (زیر یک هرتز) کار تحلیل و فیدبک انجام می‌شود. برای درمان بیش‌فعالی/نقص توجه و به ویژه صرع می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
۳- HEG Neurofeedback: فیدبک بر اساس جریان خون اطراف مغز ارائه می‌شود. این روش برای درمان میگرن، نقص توجه (ADD) و افسردگی اثربخشی بسیار محسوسی داشته و می‌تواند درمان موثرتری را ارائه کند. همچنین باعث کاهش تعداد جلسات تا «نصف» می‌گردد.
۴- Z-Score Neurofeedback: مبتنی بر روش اول نوروفیدبک است اما ارائه فیدبک بر اساس دیتابیس جامعه نرمال انجام می‌گیرد که از افزایش یا کاهش بیش از حد فعالیت امواج مغزی پس از جلسات نوروفیدبک جلوگیری می‌کند.
۵- LORETA Neurofeedback: لورتا نوروفیدبک که به نوروفیدبک عمقی نیز شناخته می‌شود بر اساس منشأ تولید امواج مغزی فیدبک را ارائه می‌کند.
۶- fMRI Neurofeedback: میزان فعالیت هر بخش از مغز را با استفاده از دستگاه MRI بررسی و فیدبک ارائه می‌شود. این روش هنوز در مرحله تحقیقات است.

کاربردهای نوروفیدبک چیست؟

در قسمت قبل به بیان این پرداختیم که نوروفیدبک چیست. در این قسمت به کاربردهای آن بیشتر می پردازیم.

کاربردهای نوروفیدبک بسیار گسترده و متنوع است. یکی از کاربردهای رایج نوروفیدبک برای درمان انواع مشکلات خلقی کودکان است. برای دریافت اطلاعت بیشتر درباره مشکلات خلقی کودکان و علائم آن می توانید به این مقاله مراجعه کنید. مشکلات مغزی “غیر قابل تحمل” و یا مشکلات متدوال کودکان با این روش بررسی می شود. برای مثال:

کنترل تشنج در کودکان : تشنج از جمله بیماری های بسیار خطرناکی است که بروز آن در سنین پایین به کودکان آسیب جدی وارد می کند. کنترل تشنج به وسیله نوروفیدبک باید حتما به دست متخصصین این کار انجام شود.

کنترل اختلالات رفتاری مخرب :  اختالالاتی مانند اختلال دوقطبی درکودکان، طیف اوتیسم، فلج مغزی، آسیب های مغزی به وجود آمده هنگام تولد و سایر مشکلاتی از این دست که تاثیر بسیار مخربی بر رفتار کودکان می گزارند. استفاده از نوروفیدبک می تواند به طرز کاملا موثری از ایجاد اختالات جدی در فرد جلوگیری کند.

مشکلات خواب : برخی از کودکان دارای انواع مشکلات خواب هستند. برای مثال تخت خواب خود را خیس می کنند، در خواب راه می روند و یا صحبت می کنند. دندان قروچه دارند. کابوس های ترسناکی می بینند و یا از تاریکی به طرز شدیدی وحشت دارند. در ادامه با مثالی در این باره این مشکل بیشتر صحبت خواهیم کرد.

اختلالات بیش فعالی و کم توجهی: یکی از کاربردهای نوروفیدبک در معالجه علائم کودکان مبتلا به بیش فعالی است. نوروفیدبک با کنترل فعالیت های مغز، کمک می کند تا کودکان کنترل و تمرکز بیشتری روی اعمال و افکار خود داشته باشند.

کاربردهای نوروفیدبک تنها متخص به کودکان نیست و برای مشکلات و اختلالاتی که ممکن است برای تمام سنین رخ دهد نیز کارآمد است. شمار دیگری از کاربردهای نوروفیدبک به شرخ زیر است:

رهایی از اضطراب و استرس : ابراز نگرانی وضطراب یک پاسخ متداول در برابر استرس است. تحمل فشار و استرس زیاد موجب فرسودگی ذهنی و حتی جسمی افراد می شود. نوروفیدبک می تواند به مغز شما کمک کند تا نحوه واکنش به محرک های اضطراب آوری که تعادل جسمی و روانی شما را مختل می کند، تغییر دهد.

رهایی از افسردگی : تحقیقات جدید نشان می دهد که یکی دیگر از کاربردهای نوروفیدبک برای درمان اختلالات افسردگی است.

رهایی از میگرن : یکی از مهم ترین کاربردهای نوروفیدبک رهایی از میگرن می باشد. بیمارانی که به میگرن مبتلا هستند اغلب نیازمند درمان دارویی طولانی مدتی هستند که ممکن است عوارض جانبی زیادی به همراه داشته باشد. نتایج بسیاری نشان می دهد که استفاده از نوروفیدبک می تواند نقطه امیدوار کننده ای برای رهایی از سردردهای میگرنی باشد. استفاده از نوروفیدبک به تنهایی موجب کم شدن دردهای میگرنی است و در صورتی که با مصرف دارو همراه باشد نتایج آن به موفق ترین حالت ممکن خواهد رسید.

مشکلات سو مصرف مواد مخدر و یا الکل در نوجوانان و بزرگسالان نیز از دیگر کاربردهای نوروفیدبک است. اگرچه مصرف مواد مخدر و یا الکل در ابتدا امری داوطلبانه است اما به تدریج، افراد توانایی انتخاب در این باره را از دست می دهند. زیرا اعتیاد یک بیماری مغزی است. نوروفیدبک با شکستن الگوهای شکل دهنده اعتیاد در مغز، کمک می کند تا افراد راحت تر بتوانند انواع اعتیاد خود را ترک کنند.

علاوه بر کاربردهای پزشکی، نوروفیدبک برای ایجاد آرامش عمیق و ایجاد مراقبه نیز مورد استفاده قرار می گیرد. برای مثال نوازنده ها و هنرمنداتی که می خواند در حوزه خود کاری عملکرد بهتری داشته باشند از نوروفیدبک کمک می گیرند تا فضاهای ذهنی آرام تر و خلاق تری را تجربه کنند.

مدیران تجاری و ورزشکارانی که می خواند برای رسیدن به نقطه اوج عملکرد، از تمام پتانسیل ذهنی مغز خود استفاده کنند نیز برای بهبود کارآیی خود از این روش استفاده می کنند. به خاطر داشته باشید که شما در هرحالتی باشید، نوروفیدبک کمک می کند تا مغز شما به سمت داشتن الگوهای سالم تری هدایت شود.